GESCHIEDENIS VAN KERK-AVEZAATH

Kijk voor een leuk filmpje naar https://www.youtube.com/watch?v=mUtKxsYw57E

De vestiging van bewoners, in wat nu de Betuwe heet, had in vroeger tijden alles te maken met de natuurlijke gesteldheid van het landschap. De Betuwe was voor de bedijking een stroomgebied van vrij meanderende rivieren die regelmatig buiten hun oevers traden. De vroegste vaste bewoning in dit gebied vond daarom logischerwijs plaats op de oeverwallen of op de grillig gevormde hoger gelegen stroomruggen. Kerk-Avezaath is waarschijnlijk in de Merovingische periode (450-750 na Chr.) ontstaan op zo n stroomrug van een rivier.

Kerk

De eerste vaste bewoning vond omstreeks de negende eeuw plaats. In feite is uit deze nederzetting het huidige dorp ontstaan. De eerste boerderijen waren van hout met rietgedekte daken. Hoogstwaarschijnlijk was de kerk het eerste stenen gebouw in Kerk-Avezaath. Uit schriftelijke bronnen weten we dat de kerk rond het jaar 1000 is gesticht.

voor een filmpje kijk naar https://www.youtube.com/watch?v=Ebmq1nGVAZE

Villa Auansati

De vroegst bekende en betrouwbare schriftelijke vermelding van Avezaath komt uit een kopie van een oorkonde uit 850. Hierin spreekt men van een hoeve uit villa Auansati (het dorp Avezaath). Men weet echter niet of hiermee Kerk- of Kapel-Avezaath wordt bedoeld.

Eerste schriftelijke vermelding

Een oorkonde van 4 juni 1007 bevestigt de schenking van de kerken Bitte, Hameritte en Avesate door bisschop Notger van Luik aan de abdij van Thorn. Dit is de eerste schriftelijke vermelding waarvan met grote zekerheid kan worden aangenomen dat het Kerk-Avezaath betreft.

Agrarisch

In ons van oudsher agrarische dorp hebben edellieden, geestelijkheid en herenboeren het lang voor het zeggen gehad. Landbouw en, op kleinere schaal, veeteelt vormden lange tijd de belangrijkste activiteiten in het dorp. In de achttiende, negentiende en begin twintigste eeuw kwamen de veeteelt en de fruitteelt tot grote ontwikkeling. In deze periode zijn veel nu nog bestaande grote monumentale boerderijen en herenhuizen gebouwd. Naast de herenboeren woonden ook veel landarbeiders en boerenknechten in het dorp.

Handelsroutes

Kerk-Avezaath ligt aan een oude handelsroute die van Tiel, via Buren en Culemborg naar Utrecht liep. Dichtbijgelegen rivieren als de Linge en de Waal waren ook belangrijke transportaders waar ons dorp indirect mee te maken had. In de negentiende en begin twintigste eeuw was Kerk-Avezaath bekend om zijn (inter)nationale paardenhandel.

Beeldbepalende elementen

De historie van een dorp bepaalt mede zijn identiteit. De (historische) vorm van een dorp, de ligging en zijn beeldbepalende elementen, kan men ook de identiteitsdragers van het dorp noemen. De beeldbepalende elementen ofwel identiteitsdragers van een dorp zijn doorgaans de meest in het oog springende monumenten van het dorp. In Kerk-Avezaath zijn de kerk en het statige landhuis Teisterbant echte blikvangers. Alhoewel verscheidene monumentale panden nog ouder zijn, zijn de meeste grote herenboerderijen in de negentiende eeuw gebouwd/verbouwd door vermogende boeren en paardenhandelaren. Van de typische Betuwse T-boerderij zijn in ons dorp ook nog enkele voorbeelden te vinden.

In Kerk-Avezaath staat de meeste karakteristieke bebouwing ruwweg aan de Daver, Dorpsstraat, Noordereind, Achterstraat (parallel aan de Dorpsstraat) en Woerd (vroeger het verlengde van de Achterstraat). Verder staan in het Burense gedeelte van Kapel-Avezaath aan het Laageinde en het Roodakker nog enkele karakteristieke panden.

Monumenten

Kerk-Avezaath is relatief rijkelijk bedeeld met monumenten. Door het rijk zijn dertien panden (twaalf in Kerk-Avezaath en één in Kapel-Avezaath) tot rijksmonument  verklaard. Hieronder vallen onder andere de Nederlands Hervormde Kerk, boerderij Malburg , boerderij Kamphof , huis Teisterbant , huis Landzicht en de oude pastorie aan de Dorpsstraat. Daarnaast heeft de gemeente Buren een lijst met gemeentelijke monumenten (karakteristieke boerderijen, woonhuizen, hooibergen en de oude school)  opgesteld. Daarvan staan er negentien in Kerk-Avezaath en drie in Kapel-Avezaath. Tot slot heeft de gemeente ook een overzicht van zogeheten karakteristieke panden  gemaakt. In Kerk-Avezaath staan er daarvan dertien, waaronder arbeiderswoningen, schuren en woonhuizen.

In Kapel-Avezaath (gemeente Buren) staat aan het Laageinde een rijksmonument, De monumentale boerderij De Cromme Maen . Verder staat aan het Roodakker een karakteristieke boerderij. Een gezichtsbepalend element in het landschap is de Twee Sluizen: een rij huizen tussen de landerijen, ooit ontstaan als arbeiderswoningen, met  aan het eind van de Lutterveldsestraat aan de driesprong, een oude waterpomp.

Naast oude identiteitsdragers zijn er ook moderne varianten in ons dorp te vinden. Dorpshuis De Avezathen is een beeldbepalend gebouw. Aan de zuidwestelijke ingang  van het dorp is dit het eerste opvallende gebouw bij binnenkomst van Kerk-Avezaath. Gedateerd of niet, het bepaalt mede het gezicht van het dorp.

Zichtlijnen

Onder identiteitsdragers vallen ook dorpsgezichten en karakteristieke plekken. Alhoewel de A15/Betuweroute de zichtmogelijkheden vanuit het zuiden beperkt, is er vanaf De Hamsche Brug een mooi zicht op ons dorp. Waar in de zomer bomen het zicht op monumentale panden als Malburg , Daverzicht , Landzicht , de kerk en de oude en  nieuwe school enigszins belemmeren, zijn deze in de winter in volle glorie te aanschouwen.

Ook het dorpsgezicht aan de noordzijde van de dorpskern is van belang. De openheid tegenover het huis Teisterbant geeft mede status aan belendende panden als Nieuw Teisterbant , Klein Teisterbant en huis De Steenakker . Als we de identiteit van het oude (landelijke) dorp enigszins willen handhaven dan zullen we specifieke open plekken, zoals tegenover basisschool De Daverhof en huis Teisterbant als dorpsgezicht moeten beschermen. Dit zijn gebieden die de overgang naar het buitengebied weergeven en ons dorp zijn (resterende) landelijke uitstraling geven.

Voor Kerk-Avezaath is de driesprong Daver/Dorpsstraat een markant element; misschien wel het hart van het dorp, hoewel van een echt centrum geen sprake is. Er omheen bevindt zich een concentratie van karakteristieke panden met de kerk als hoogtepunt.

Een andere karakteristieke driesprong is Dorpsstraat/Woerd/Noordereinde. Hierop staat nog een oude plaatswijzer, die we beslist moeten behouden. Deze driesprong en de driesprong Noordereind/Tielseweg zijn cultuurhistorisch elementen in het landschap, die typerend zijn voor de bebouwde stroomgebieden in het rivierengebied. Ook de  Woerd, als buurtschap, is typerend. Het gaat hier om eeuwenlange bewoning op een stroomrug, in het verlengde van de Achterstraat/Dorpsstraat.

In veel dorpen zijn deze landschappelijke elementen verdwenen door nieuwbouw en infrastructurele veranderingen. Het is tamelijk uniek dat in Kerk-Avezaath nog wel een aantal van deze (oude) identiteitsdragers zijn te vinden. De Monumentenwet en de gemeentelijke aanvullingen hierop zijn onmisbare schakels voor het behoud van  monumentale panden en dorpsgezichten. We kunnen de toekomstige invloeden op de identiteit van Kerk-Avezaath echter niet met zekerheid voorzien. We vinden het  daarom van belang dat bewoners hun leefomgeving kritisch in de gaten blijven houden.

A15

Vóór de Tweede Wereldoorlog wilde men een impuls geven aan de in de Betuwe steeds meer achterblijvende welvaart op sociaal-, cultureel- en industrieel gebied. Een aantal bestuurders ondernam voorzichtige pogingen de Betuwe uit zijn isolement te halen. Dit heeft er toe geleid, dat de Betuwe sinds 1960 door de aanleg van een snelweg wordt doorsneden. Kapel-Avezaath (gemeente Tiel) ligt sindsdien ten zuiden van de A15 en aan de westzijde van de provinciale weg.

Gemeenten

Voor 1978 behoorde Kerk-Avezaath bestuurlijk, evenals Kapel-Avezaath, aan de gemeente Zoelen. In dat jaar werd echter besloten de A15 letterlijk als grens te hanteren. Een stukje Kapel-Avezaath ging bij Buren horen en een stukje Kerk-Avezaath maakt sindsdien deel uit van de gemeente Tiel. De Avezathen waren voorgoed gescheiden. Op 1 januari 1999 vond er een gemeentelijke herindeling plaats. Hierdoor kwam Kerk-Avezaath onder de nieuwe fusiegemeente Buren te vallen.

Groei

Samen met de A15, de provinciale weg en de treinverbindingen vanuit Tiel en Geldermalsen is het dorp goed bereikbaar. Kerk-Avezaath ontwikkelt zich meer en meer tot forensenplaats. Sinds de jaren zestig en zeventig komen hoofdzakelijk mensen van buiten, die hun werkkring in Tiel hebben, in het dorp wonen. Door de landelijke omgeving, de centrale ligging en de goede bereikbaarheid wordt het dorp aantrekkelijk voor mensen uit geheel Nederland. In de jaren tachtig en negentig breidt Kerk-Avezaath zich in hoog tempo uit.

Drukte

Door de aanleg van de A15 is de welvaart in de Betuwe vergroot. In de ogen van landelijke beleidsmakers was het een logische stap de Betuweroute langs deze rijksweg aan te leggen. Dit leidde tot veel verzet maar de spoorlijn ligt er inmiddels. Veel van de gerealiseerde maatregelen om de Betuwe aantrekkelijker te maken en de landelijke economie op peil te houden, hebben als neveneffect dat de verkeersdrukte in het gebied sterk is toegenomen. Met alle nadelen die daarbij horen.

 

Wilt u meer details over de cultuurhistorische gegevens van ons dorp kijk dan op :

http://www.dbnl.org/tekst/beau018betu01_01/beau018betu01_01_0020.php